Griekenland
Als ik het nu allemaal goed begrepen heb is de griekse problematiek eigenlijk al begonnen in 1947 nadat de rechtse militaire junta werd verdreven. Om de bevolking te weerhouden van meer bloeddorstige wraaknemingen en rellen stopte de nieuwe overheid veel geld in sociale wetgeving (pensioenen e.d.) en werkgelegenheid door aanbesteding van overheidsprojecten. Tegelijkertijd werd geaccepteerd dat belastingontduiken een nationale sport was zodat alle opeenvolgende overheden heel veel geld uitgaven en veel minder geld binnenkregen.
Als je dat geld zelf drukt kun je je munteenheid af en toe eens flink devalueren zodat de vraag naar griekse spullen (inclusief vakanties daar) stijgt en de economie blijft groeien. Maar als je niet zo stabiel bent betaal je wel meer rente als je zelf geld moet lenen om je uitgave-overschot mee te financiëren.
Toen de Euro werd gecreëerd wilden de deelnemers voorkomen dat één land teveel zou gaan lenen en dan niet meer zou kunnen terugbetalen. Dus waren er regels over hoeveel geld ieder land mocht lenen. Dat gold ook voor Griekenland, dus die verzonnen een list om toch mee te kunnen doen. Met de duurbetaalde hulp van met name de Amerikaanse bank Goldman-Sacks werd tussen 1998 en 2009 stelselmatig verdoezeld hoeveel de griekse regering eigenlijk had geleend. Daardoor kon Griekenland rond 2001 netjes meedoen met de euro – en prompt geld lenen tegen een veel lagere rente dan daarvoor omdat de euro als veiliger werd gezien dan de drachme. Gunstig voor de griekse economie, die daarna een flinke groei doormaakte. Maar de staatsschuld bleef stiekem steeds meer groeien.
Ook toen er al vermoedens waren van misleiding vonden de door Griekenland uitgegeven obligaties gretig aftrek bij grote Europese investeerders (banken, pensioenfondsen). Ze waren immers in hun eigen valuta uitgegeven en bleven dus waardevast terwijl de uitbetaalde rente nog wel veel hoger was. Als het jouw tijd wel duurt kun je zo flink winst maken en de Griekse economie groeide voorlopig als kool.
Goldman-Sacks maakte de boel nog een beetje erger door in 2009 een CDS uit te geven. Dat is een Credit Default Swap en waar dat ongeveer op neer komt is dat je wedt op het falen van een financieel instrument (bijvoorbeeld een bankroet van een schuldenaar). Dat is eigenlijk alsof je een verzekering afsluit, maar niet op je eigen bezit. Vergelijkbaar met een brandverzekering afsluiten maar voor het huis van je buurman, niet voor je eigen huis. En die verzekering kan dan worden afgesloten door iedereen die wil, dus de hele straat zou zich kunnen verzekeren tegen brand in buurmans huis. Dat maakt het lucratief om niet te blussen als er een vuurtje begint.
In dit geval werd er verzekerd tegen het niet terugbetalen van de schuld door Griekenland. In oktober 2009 wonnen de Griekse socialisten de verkiezingen en na 2 weken maakten ze bekend dat het begrotingstekort 12,7% van het nationale produkt was, terwijl de conservatieve regeringen daarvoor het altijd over ongeveer de helft daarvan hadden (en het tekort volgens de eurozone afspraken maximaal 3% mag zijn). Langzaam werd voor iedereen duidelijk hoe groot hun staatsschuld nu eigenlijk was en hoe groot het begrotingstekort. Vanwege het inene overduidelijke risico kon Griekenland alleen nog geld lenen tegen hele hoge rente waardoor de schuld steeds groter wordt en een vicieuze cirkel richting afgrond ontstaat. Lucratief voor de instellingen die daar een verzekering/weddenschap voor hebben afgesloten, zeker degenen die er vroeg bijwaren. En omdat de markt voor CDS ongereguleerd en niet transparant is weten we niet wie er allemaal een weddenschap heeft afgesloten — of wie er allemaal moet betalen als het mis gaat.
Als Griekenland nog drachme’s zou hebben, zou het die kunnen laten devalueren. Meer geld drukken, de koers gaat omlaag, de inflatie gaat omhoog want het geld wordt minder waard maar het wordt goedkoper om griekse dingen te kopen en dus gaat de economie groeien en verdienen de grieken meer. Ze hebben ook een groot handelstekort (ze kopen meer dan ze verkopen) dus als het bedrag dat ze moeten betalen minder groot wordt omdat de afgesproken betaling minder waard is, is dat gunstig voor ze.
Maar de andere eurolanden (zeker Duitsland met de Weimar inflatie als voorbeeld) willen geen inflatie. En als je zoals Duitsland juist een groot handelsoverschot hebt moeten andere mensen in jouw valuta betalen dus je wilt niet dat dat inene minder waard wordt.
Griekenland moet van de eurozone dus gewoon de hoge rente en oplopende schuld betalen in een dure valuta en moeten het geld dan maar vinden door heel drastisch te gaan bezuinigen, terwijl het land daardoor onevenredig veel inkomensverlies krijgt. Maar als het nu uit de euro zou stappen en terug naar de drachme zou gaan, zou die munt zo weinig waard zijn dat het land totaal berooid zou zijn. De investeerders zouden hun geld kwijt zijn – en daar zitten hele grote Europese banken en instellingen bij. De Franse banken (grootste investeerders in Griekenland) kregen vandaag al een lagere kredietwaardering van Moody’s en worden dus al als minder solide gezien.
Daarnaast zou de euro dus niet meer zo betrouwbaar zijn, als investeerders blijkbaar hun geld toch kwijt kunnen zijn omdat een land uit de euro stapt. Dan moeten *alle* europese landen dus meer rente betalen om geld te lenen en worden al onze staatsschulden en begrotingstekorten groter. En er zijn nog een aantal landen die voorheen grote economische groeiers waren en daar veel schulden voor hebben gemaakt (het risicogroepje noemen ze ook wel de PIGS landen; Portugal, Ierland, Griekenland, Spanje). Daar zijn ook al veel speculanten bezig om CDS swaps te kopen, om te wedden op onvermogen hun schuld te betalen.
Griekenland uit de euro schoppen (de PVV variant) is dus niet zo handig, in ieder geval niet voordat het in een financiëel acceptabelere staat is. Eerst saneren en dan eruit (de Wiegel variant) kan lang duren omdat er na de sanering genoeg vertrouwen moet zijn in Griekenland en hun nieuwe munt – en heeft nog steeds een aantal van die negatieve effecten. Een andere oplossing die je wel eens leest is dat Duitsland uit de euro stapt en met een aantal landen met een soortgelijke economie (het Noordelijke blok waaronder Oostenrijk, Nederland, Zweden, Denemarken, Noorwegen en Finland) een eigen noord-euro gaat voeren. Dan kunnen de overblijvende eurolanden hun eigen munt devalueren en zo hun economie weer beter stimuleren. Naast het feit dat dat een hele dure operatie wordt betekent dat voor ons dat we een deel van onze vorderingen daar afschrijven, dat onze bezittingen daar minder waard worden en dat onze export naar die landen veel duurder wordt. Dat zou dus makkelijk duurder kunnen worden voor ons dan het redden van de euro zoals die er nu is.
Probleem van de eurozone blijft dat een monetaire samenwerking zonder politieke/fiscale samenwerking heel ingewikkeld word. Persoonlijk ben ik altijd voor meer Europese integratie geweest, met meer zeggenschap voor de burgers. Dat tweede is helaas nog ver weg (met dank aan de nee-stemmers en de ontbrekende grondwet). Het eerste lijkt onontkoombaar, maar dat dacht ik in 2005 ook al. De eerste stap in de goede richting was het oprichten van een Europees Noodfonds zodat de landen die op de gewone kapitaalmarkt niet meer goed terecht konden toch geld konden lenen en dus op tijd konden betalen. Op dit moment doet de Eurpese Centrale Bank veel, ook preventief door bijvoorbeeld staatsobligaties te kopen van landen die anders met te hoge rente worden geconfronteerd. Straks gaat het noodfonds dat overnemen.
Omdat alle landen moeten bezuinigen willen de sterkere economieën zoals Nederland daar zo min mogelijk geld instoppen – we kunnen de centjes thuis beter gebruiken. Nadeel daarvan is dat je iedere keer als er meer nodig is dezelfde discussies hebt en niet heel slagvaardig kunt reageren. Bovendien blijf je gevoeliger voor speculanten die veel geld kunnen verdienen als economieën instorten (de infame CDS-en). Als dat echt gebeurd kost het ook Nederland heel erg veel geld. Voordeel daarvan is dat je thuis wat minder hard hoeft te snoeien.
Dit is hoe IK het allemaal heb begrepen tot nu toe, maar als er economische experts zijn met aanvullingen of verbeteringen hoor ik het graag. En voor wie het helemaal tot hier heeft volgehouden heb ik nog een mooie muzikale afsluiter.
Haarlems weer
